16/05/2023

พิธีฌาปนกิจคืออะไร ? พร้อมย้อนรอบประวัติของการเผาศพในสมัยก่อน

พิธีฌาปนกิจ เป็นพิธีที่เกิดขึ้นหลังจากเสร็จสิ้นกระบวนการของพิธีบำเพ็ญกุศลหรือการสวดพระอภิธรรม ถือได้ว่าเป็นอีกพิธีที่สำคัญมากของพิธีงานศพไทย เนื่องจากเป็นการแสดงความอาลัยและกล่าวคำอำลาแก่ผู้ล่วงลับไปแล้วเป็นครั้งสุดท้าย สำหรับบทความนี้เราจะมาเล่าความเป็นมาของการเผาศพ และขั้นตอนข้อควรปฏิบัติต่าง ๆ ในงานฌาปนกิจกัน

ความหมายของการฌาปนกิจศพ

การฌาปนกิจศพ ก็คือ การเผาศพ เป็นการนำร่างของผู้เสียชีวิตไปเผา ด้วยวิธีการต่าง ๆ เพื่อส่งดวงวิญญาณและเป็นการปลดปล่อยดวงวิญญาณของผู้ที่จากไปตามหลักความเชื่อทางศาสนา ซึ่งก็จะมีบางความเชื่อที่ไม่นิยมเผาแต่จะนำไปฝังดินแทน โดยส่วนใหญ่การเผาศพนั้น จะนิยมทำกันหลังจากที่เสร็จสิ้นกระบวนการของพิธีบำเพ็ญกุศล(การสวดอภิธรรมศพ)เสร็จสิ้น โดยความแตกต่างของขั้นตอนในการฌาปนกิจศพก็ขึ้นอยู่กับแต่ละพื้นที่ เช่น อินเดียนิยมเผากลางแจ้ง แต่ในประเทศไทยนิยมเผาร่างของผู้เสียชีวิตโดยการบรรจุใส่โลง และทำการเผาในเมรุนั่นเอง

งานฌาปนกิจ

wiki : https://th.wikipedia.org/wiki/การเผาศพ

ประวัติของงาน ฌาปนกิจ

สำหรับประวัติและลักษณะของการเผาศพในประเทศไทย อาจแบ่งออกเป็นสองกรณี ก็คือการเผาแบบเปิด และการเผาในที่ปิด โดยในอดีตคนไทยส่วนใหญ่จะนิยมเผาศพในเมรุเปิด โดยจะมีลักษณะก็คือ ใช้ฟืนหรือท่อนไม้ นำมาทำเป็นฐานเพื่อวางร่างของผู้เสียชีวิต โดยการก่อเป็นแท่นแล้ววางศพด้านบนสุด

เมรุ

หรือจะทำการก่อแท่นสำหรับวางฟืนหรือท่อนไม้ก่อน จากนั้นจึงวางศพทับอีกทีก็ได้เช่นเดียวกัน โดยลักษณะของการเผาศพแบบนี้ จะนิยมทำที่กลางแจ้ง เพื่อไม่ให้ไฟลามไปไหม้บ้านเรือน ตลอดจนสามารถให้แขกหรือญาติมาร่วมส่งวิญญาณไปพร้อมกันได้ และเมื่อทำการจุดไฟแล้วร่างของผู้ตายก็จะกลายเป็นผงรวมไปกับท่อนฟืนเหล่านั้น ขั้นตอนหลังจากนี้ก็จะมีการเก็บเถ้ากระดูก เพื่อนำไปเก็บไปที่โกศหรือนำไปลอยอังคารต่อไป ขึ้นอยู่กับความเชื่อของแต่ละบุคคล

ซึ่งหลังจากที่มีการพัฒนาในหลายด้านมากขึ้น การเผาศพแบบเปิดในประเทศไทย ก็เริ่มจะได้รับความนิยมน้อยลง จนพบเห็นได้น้อยมาก หรืออาจจะไม่มีอยู่แล้วก็เป็นได้ ซึ่งคนในสมัยนี้ได้เปลี่ยนมาเผาศพ โดยใช้เมรุแบบปิด(เมรุทั่วไปที่ทางวัดมีให้บริการ)แทน โดยรูปแบบของเมรุก็อาจจะแตกต่างกันไป ขึ้นอยู่กับว่าวัดนั้นมีการออกแบบตัวเมรุมาอย่างไรนั่นเอง

นอกจากนั้นในปัจจุบันได้มีการตระหนักในเรื่องของการเผาศพมากขึ้น เพราะเหล่าควันที่พวยพุ่งขึ้นไปทางปล่องไฟนั้น ก็คือหนึ่งในสาเหตุของการสร้างมลพิษทางอากาศ ดังนั้นจึงเกิดการตื่นตัวของวัดจำนวนไม่น้อย ซึ่งต้องการเป็นส่วนหนึ่ง เพื่อสร้างเตาเผาแบบไร้มลพิษขึ้นมาด้วยนั่นเอง

เมรุ

เมรุเผาศพ

ขั้นตอนการฌาปนกิจศพ

เคลื่อนย้ายศพไปยังเมรุ

โดยปกติแล้ว ก่อนที่จะมีการเผาศพขั้นนั้น จะต้องมีการสวดอภิธรรมโดยกำหนดคืนในการสวด ที่ขึ้นอยู่กับความสะดวกของผู้จัดงงานเอง นอกจากนั้นก็ยังสามารถเลือกสถานที่จัดงานได้ตามความต้องการ แต่เมื่อต้องการที่จะเผาศพ แน่นอนว่าจะต้องดำเนินการเคลื่อนย้ายร่างมายังบริเวณเผาศพ หรือก็คือเมรุ โดยมีธรรมเนียมปฏิบัติก็คือ ต้องเชิญศพเวียนเมรุในลักษณะอุตราวัฏ หรือเวียนไปทางซ้ายทวนเข็มนาฬิกา 3 รอบ (ขึ้นอยู่กับความเชื่อ) จากนั้นจึงนำศพขึ้นตั้งบนเมรุ

แต่สำหรับพระศพของชนชั้นสูงก็จะมีความแตกต่างออกไปเล็กน้อย เนื่องจากจะมีการเชิญหีบศพนั้นขึ้นไปพักไว้ในห้องเผารอการพระราชทานเพลิงศพจริง ส่วนโกศ(ที่มีความสวยงามมากกว่า)จะมีการเชิญขึ้นไปเตรียมไว้ด้านหน้าแทน หรือเรียกหว่าการเผาหลอก หลังจากเสร็จสิ้นพิธีต่าง ๆ จึงมีการเผาจริง จากหีบที่มีการนำไปตั้งรอเอาไว้บริเวณเตาเผานั่นเอง

ก่อนการเผาศพ

สำหรับการเผาศพในประเทศไทย ซึ่งสมัยนี้นิยมเผาในเตาระบบปิดนั้น ก็จะมีขั้นตอนปลีกย่อยที่ขึ้นอยู่กับแต่ละท้องที่ หรือขึ้นอยู่กับแต่ละวันด้วย เนื่องจากข้อจำกัด ความเชื่อ รวมทั้งประสบการณ์ของเจ้าหน้าที่เผาศพ ที่ไม่เหมือนกันนั่นเอง โดยตัวอย่างเช่น เมื่อได้เวลาของการเผาศพแล้ว เจ้าหน้าที่จะทำการเปิดหีบหรือโลงศพออก

เพื่อจัดการล้างหน้าศพด้วยน้ำมะพร้าว และเปิดโลงศพออก เพื่อให้ญาติได้บอกลาหรือสั่งเสีย โดยในบางพื้นที่ก็จะมีการเปิดให้แขกที่มาร่วมงานได้วางดอกไม้จันท์ลงไปที่บริเวณด้านในโลงเลย (บางพื้นที่ก็มีการจัดบริเวณวางดอกไม้จันท์เอาไว้แยกออกไปต่างหาก)

ขั้นตอนการเผา

หลังจากเสร็จสิ้นพิธีก่อนการเผาศพแล้ว ก็มาถึงกระบวนการที่จะต้องนำโลงศพเข้าไปยังบริเวณเตาเผา โดยในบางพื้นที่จะไม่นิยมใช้ไฟที่มีความร้อนสูงมากในการเผาศพ เพื่อยังคงรักษาสภาพอัฐิให้ไม่เสียหายจนเกินไป ต่างจากการเผาศพในต่างประเทศที่มักเผาด้วยไฟแรง ซึ่งเชื้อเพลิงที่ใช้ในกระบวนการเผาศพก็มีอยู่หลายแบบ ขึ้นอยู่กับความสะดวกของแต่ละพื้นที่ ยกตัวอย่างเช่น ถ่านสำเร็จรูป ฟืน ถ่านผสมน้ำมัน น้ำมัน แก๊ส เป็นต้น

การเก็บอัฐิ

หลังจากที่พิธีการเผาศพเสร็จสิ้นลง บรรดาญาติหรือทางครอบครัวก็จะทำการเก็บอัฐิของผู้เสียชีวิต โดยจะมีรายละเอียดในการเก็บตามความเชื่อ โดยการให้สัปเหร่อนำอัฐิของผู้เสียชีวิตที่ผ่านการเผาแล้วมาวางให้เป็นรูปร่าง หันส่วนหัวไปทางทิศตะวันตก จากนั้นนิมนต์พระสงฆ์ให้มาสวดบังสุกุลตาย ก่อนจะหันหัวของโครงกระดูกไปทางทิศตะวันออกแล้วให้พระสงฆ์สวดบังสุกุลเป็นอีกครั้ง เป็นต้น

การลอยอังคาร

พิธีการลอยอังคาร คือพิธีทางความเชื่อของผู้คนในบางพื้นที่ โดยมีการเก็บชิ้นส่วนกระดูก ซึ่งเป็นกระดูกที่มองเห็นได้เพื่อบรรจุในโกศ ส่วนเถ้าถ่านและเถ้ากระดูกที่มีเป็นผงเถ้า ปะปนกันจะถูกนำไปลอยลงแม่น้ำ หรือทะเล ด้วยความเชื่อที่ว่าจะสามารถ ใช้สายน้ำเหล่านั้นชำระล้างบาปให้กับดวงวิญาณได้นั่นเอง

การลอยอังคาร